"Ironiczna i dowcipna, przesycona cierpką nostalgią opowieść o dorastaniu, o "cudownych latach" w czasach PRL-u" - czytamy na okładce "Późnego Gomułki, wczesnego Gierka". Zapowiada się nieźle. A jeśli dodać do tego zdanie o "mistrzowskim sposobie", w jaki Dziurawiec "przywołuje minione absurdy Polski Ludowej", jak nic zaczynamy się spodziewać kolejnego Barei. Czy słusznie?


Akcja opowiadań, składających się na zbiór "Późny Gomułka, wczesny Gierek" toczy się w latach 60 i 70, choć tak naprawdę niewiele na to wskazuje. Na pewno tytuł. Poza tym kilka wstawek historycznych i jakieś pojedyncze realia - saturator, mortadela, kupowanie piwa "do konsumpcji" czy mieszkania z przydziału. I oczywiście śpiewanie wywrotowych piosenek zakończone brutalną interwencją ormowców. Czasami narratora wręcz ponosi fantazja i opisuje wydarzenia, które naprawdę nie miały miejsca albo wyglądały nieco inaczej, jak np. scena w niemieckiej knajpie, kiedy dwaj Ukraińcy proszą o przebaczenie pierwszego napotkanego Polaka. Poniosło narratora, ale zaraz wraca do rzeczywistości. Dlaczego akurat w taki sposób ubarwił opowiadanie przyjaciela? Czy to tylko "panahenrykowe klimaty", czy też naprawdę uznał, iż ta scena tak powinna wyglądać? Temat ludobójstwa na Kresach nie jest mu obcy, choć porusza go bardzo ostrożnie. Mówi o ukraińskim nacjonalizmie, o rezunach, okrucieństwach, rzeziach, ucieczkach w nocy, o Ukraińcu, który z narażeniem życia ostrzegł jego babcię. Ale nie nazywa zbrodni po imieniu i nie nazywa zbrodniarzy po imieniu. Nie używa określenia "ludobójstwo" i nie wspomina banderowców. Nie wiadomo też, co właściwie ma na myśli, kiedy pisze "Nie mam złudzeń. I nie mam prawa oceniać." Kogo nie ma prawa oceniać? Własnego ojca, który walczył z Ukraińcami w Bieszczadach czy samych Ukraińców?

Początkowe zainteresowanie lekturą szybko ustępuje miejsca rozczarowaniu. O czym właściwie jest ta książka? O PRL-u? Dojrzewaniu? Hipisach? O wszystkim po trochu? I dlaczego jest taka chaotyczna? Chyba, że chaos uznać za dominantę kompozycyjną - wtedy może da się jakoś strawić taką różnorodność stylów narracyjnych... Ale naciąganych dowcipów w taki sposób już się usprawiedliwić nie da. W każdym razie w miarę jak treść staje się coraz bardziej wulgarna, stopniowo ukazuje się ukryty sens tej dziwacznej opowieści. Wcale nie chodzi o żadną nostalgię, wręcz przeciwnie! Odnoszę nieodparte wrażenie, iż autor próbuje obalić pewien "mit". "Mit" o "lepszych czasach". Klucz do tej interpretacji wydaje się znajdować na stronie 135, gdzie czytamy: "Ci, którzy narzekają na rozpasanie dzisiejszej młodzieży, chyba nie pamiętają własnej młodości. Albo wolą nie pamiętać." Czyżby pan Dziurawiec sugerował, iż rozpasanie jest cechą młodzieży w każdej epoce, a jeśli ktoś twierdzi, że prowadził się dobrze, to znaczy, że albo nie pamięta, albo nie chce pamiętać? Jeżeli to ma być usprawiedliwienie własnej niemoralności, to nie wyszło. Nawet gdy autor ciągle się nią chwali, jednocześnie "puszczając oko" do dzisiejszej młodzieży, jakby chciał powiedzieć: "Wasi rodzice też tacy byli, tylko nie chcą się przyznać." Przykro mi, panie Dziurawiec. Margines istnieje w każdej epoce, mniejszy lub większy, ale zawsze jest tylko marginesem. Nawet jeśli ktoś uparcie próbuje wmówić, że inny był tylko Rzeszutek...